Koszmary nocne to manifestacja lęków. Występują podczas fazy snu aktywnego (REM) jako mniej przyjemna forma barwnego snu. Pojawiają się w naszym życiu około 2 roku życia i towarzyszą nam nawet w życiu dorosłym, choć największe nasilenie przypada na okres pomiędzy 3 a 6 rokiem życia. Dotykają częściej dziewczynek niż chłopców i są dość typowe dla okresu dzieciństwa. Koszmary nocne to wstrząs dla psychiki– to dlatego częściej niż zwykłe sny zapamiętujemy te nieprzyjemne. Gwałtowna pobudka często wiąże się z lękiem i niepokojem, a u dzieci manifestuje się krzykiem i płaczem.

Skąd biorą się koszmary?

Jako główne przczyny koszmarów należy wymienić:

• traumatyczne wydarzenia– jako jeden z objawów PTSD – (ang. posttraumatic stress disorder – zespół stresu pourazowego),
• treści zaczerpnięte z programów telewizyjnych – przemoc, agresja, strach,
• stres w życiu codziennym lub niezamknięte sprawy,
• choroby somatyczne lub stosowane leki,
• depresja,
• problemy osobiste, permanentne napięcie.

Koszmary pojawiają się, kiedy nasza psychika jest zbyt słaba żeby poradzić sobie z lękiem. Wybudzając się z takiego snu możemy krzyczeć, wymachiwać kończynami, a nawet uderzać w ścianę – alarm psychiczny zmienia się w fizyczny, wybudza nas reakcja ciała na strach. Jedną z funkcji koszmarów jest oswojenie lęków– przeżywane i analizowane wielokrotnie stają się mniej dokuczliwe i mobilizują do walki z zagrożeniem. Inną funkcją jest ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem. Bywa, że koszmary spowodowane są problemami z krążeniem, oddychaniem itp. Teoria snów alarmowych profesora W. Szewczuka mówi o tym, że sny budzą nas, kiedy organizm wysyła sygnał, że coś jest nie tak– spadek ciśnienia, zaburzenia rytmu serca czy niedotlenienie.

Najczęstsze koszmary…

Według Amerykańskiej Akademii Medycyny snu, koszmary dotyczą od 50 do 85% dorosłych. Do najczęstszych koszmarów należą:

• spadanie z wysokości,
• udział w pogoni,
• paraliż,
• spóźnienie lub kompromitacja w trakcie ważnego spotkania,
• śmierć ukochanej osoby.

Koszmary wieku dziecięcego rządzą się innymi prawami, chociaż tak samo jak u dorosłych są one manifestacją lęków. Uważa się, że zapamiętujemy conajmniej jeden koszmar z dzieciństwa.

Jak przepędzić koszmary ze su dziecka?

Sposobów jest wiele – najważniejsze, żeby znaleźć taki, który na konkretne dziecko zadziała. Propozycje przedstawiamy poniżej:

• Czytanie książek opowiadających o przezwycięzaniu lęku związanego z zasypianiem i snem np. ”Kicia Kocia nie może zasnąć” autorstwa Anity Głowińskiej.
• Przeniesienie lęku na przytulankę– opowiadanie że np. Misio nie może zasnąć, bo boi się koszmarów i wspólne uspokajanie i utulanie Misia do snu.
• Lampka nocna. Zdarza się, że koszmary są manifestacją lęku przed ciemnością. Dziecko budzi się w nocy i boi się… tego czego nie widać, a co jednocześnie skrywa jego wyobraźnia. Pozostawiona w trakcie snu lampka nocna (koniecznie emitująca światło czerwone, które nie zakłóca wydzielania i syntezy melatoniny) może pokazać dziecku, że kiedy otwiera oczy, w jego pokoju nie ma nic przerażającego i tym samym zmniejszyć lub złagodzić stres związany ze snem.
• Weryfikacja treści oglądanych w telewizji. Programy telewizyjne pełne są przemocy, agresji, ale również fantazji, na którą umysł dziecka niekoniecznie musi być gotowy. Warto zadbać o to, żeby programy oglądane przez dziecko były dostosowane do jego wieku.
• List do potwora.A konkretniej podanie o rozejm.
• Opowiadanie na dobranoc bajek, w których dobro walczy ze złem i zawsze zwycięża.
• Debata z dzieckiem na temat sposobów wygnania potwora.
• Nakarmienie potwora ciasteczkami i mlekiem, lub innymi, zaproponowanymi przez dziecko produktami (mogą być nawet brokuły i brukselka).
• Postawa empatyczna i pełna zrozumienia. Niewskazane jest używanie zwrotów typu ”nie bądź niemądra, potwory nie istnieją”, ponieważ w ten sposób okazujemy poniekąd lekceważenie wobec realnego lęku dziecka.
• Wykonanie łapacza snów, który będzie przesiewał sny przepuszczając jedynie te miłe i dobre.
• Spray na potwory– złożony z wody, brokatu i olejku zapachowego w butelce z atomizerem. Codziennie przed pójściem spać spryskujemy z dzieckiem wszystkie miejsca, w których potwór mógłby się schować.

Kiedy szukać pomocy w walce z koszmarami?

Sporadycznie występujące koszmary nie wymagają większej interwencji. Warto zadbać o higienę snu, a więc o to,żeby proces zasypiania przebiegał spokojnie i łagodnie. O tym jak to zrobić, pisaliśmy tu. Kiedy szukać pomocy? Przede wszystkim wtedy, kiedy sen jest powtarzalny, zdarza się często i wiąże się z realną traumą. A także wtedy, kiedy koszmar jest intensywny i prowadzi do uczucia wykończenia, a także problemów z zasypianiem. Niekiedy nawracalność koszmaru prowadzi nawet do lęku przed zasypianiem. W takich przypadkach łatwo o nerwicę czy depresję oraz uzależnienie od alkoholu czy leków hipnotycznych. Koszmar przenika do życia codziennego powodując spore problemy w funkcjonowaniu.Wtedy potrzebna jest pomoc psychologa, a niekiedy i psychiatry.

Nocne lęki – czy to to samo co koszmary?

Pojawiają się zwykle przed północą, pod koniec fazy NREM, czyli w fazie snu głębokiego. Dotykają około 3%dzieci. Od koszmarów różnią się tym, że ciężej jest się ze złego snu wybudzić. I choć dzieko, któremu się przytrafiają, wydaje się rozbudzone (ma otwarte oczy, krzyczy i rzuca się w łóżku) to zwykle po obudzeniu się niczego nie pamięta – jedynie strach. Lęki nocne częściej dotyczą chłopców i pojawiają się po 3-cim roku życia, choć mogą i wcześniej. Jeżeli przydarzą się naszemu dziecku, należy zadbać o to, żeby nie zrobiło sobie krzywdy. Przy powtarzających się, częstych incydentach, występujących o stałej porze – można pomyśleć o metodzie planowego wybudzania, a więc celowo budzić dziecko na około 15 minut przed spodziewanym lękiem i pozwalać zasnąć dopiero około 30 minut po jego spodziewanym zakończeniu. Takie postępowanie przynosi efekty po około tygodniu.